ÖLÜMCÜL ROBOTLAR

Dronlar ve diğer uzaktan kumandalı araçlar gerçek özerk silahlardan farklı gözükebilir; ancak bu durum, askeri rekabet şartlarından dolayı, eski silahları hızla geliştirmeye zorluyor. Uluslararası Af Örgütü, bu ölümcül silahların savaş suçu olabileceğinden endişe ederken, dönemin Amerikan Başkanı Obama, 2013 yılında, dron savaşlarının sadece savaş teorisinin şartlarını yerine getirdiğini dile getirmişti.¹

Dronlar hakkında farklı görüşler mevcut olmakla beraber, kısaca, otonom hareket edip öldürmeye yönelik kararlar alabilen robotik yapılardır, diyebiliriz. Şu an Amerikan ordusunun üstünlüğünün yanında, bu durumun diğer ülkelere de sıçramış olmasından dolayı, savaş alanında dronların kullanılması kimi çevrelerce tehlikeli kabul edilmektedir.

Öncelikle konuya dair uluslararası insancıl hukuka bakmak faydalı olabilir. Uluslararası zeminde konuya dair birçok sözleşme bulunmaktadır. Günümüzde savaşa girmede ve savaş biçiminde haklılık konusundaki değerlendirmelerde yetkili merci Birleşmiş Milletler olarak kabul ediliyor. ² BM’nin de dayandığı “Jus ad Bellum” ve” Jus in Bello” ilkeleri dronların savaş alanlarında kullanılması noktasında ele alınması gereken ilkeler. Jus ad Bellum, savaşa girme gerekçelerinin haklı olması gerektiğini, Jus in Bello ise savaşma biçiminin haklı olması gerektiğini ifade eder.³

Bazı yazarlar, otonom silahların savaş alanında kullanılmasını, sorumluluğu belirlemede yaşanabilecek problemler gereği kabul etmemektedir. Yeteri derecede görsel algılama yeteneği olmayan robotların sivil-asker ayrımı yapması güçleşeceğinden, bunların orantılılık ve ayrımcılık ilkelerini uygulaması da yetersiz kalacaktır. Ayrıca ölümcül kuvvet uygulayıp uygulamama konusundaki değerlendirmenin otonom robotlar tarafından yapılamayacağı da dile getirilmektedir.⁴Duygulara sahip olmayan bir robot tarafında verilen karar daha objektif nitelikteymiş gibi düşünülse de insandaki içgüdüsel kontrol de unutulmamalıdır.

Savaş alanındaki bir robotun fiillerinden sorumluluk konusunda izlenecek yol tartışmalıdır. Şu anki durumda, robotları fiillerinden dolayı yargılamamız söz konusu olamaz. Komuta sorumluluğu ilkesi gereği, komutanlar kendi astları tarafından işlenen suçlar nedeniyle sorumlu tutulabilir. Ancak komutanlar da her durumda robotların eylemlerini öngöremeyebilir. Yazılımcılar bakımından ise otonom bir makinede tüm ihtimallerin belirlenebilmesi olası değildir. Üretici firma bakımından ise firmanın oluşabilecek tehlikeli durumlar için bildirimde bulunmuş olması gerekmektedir. Üretici sorumluluğu düşünülebilirse de savaş suçu mağdurlarının bulunduğu zor koşullar içinde üretici firmaya dava açması ihtimali çok zayıf olacaktır.

İlk bakışta savaş alanlarında daha az asker bulunmasından dolayı can kaybı azalacağı düşünülebilir. Ancak bu durum hükümetlerin savaşa girme kararlarını da kolaylaştırabileceğinden sivil kayıpların artmasına neden olması olasıdır. Ayrıca bu durum terörün yaygınlaşmasına da sebep olabilir. Dron operatörlerinin uzaktan kumanda etmesi, soğukkanlılıktan ziyade hedef vurulduğunda adrenalinin yükselmesine sebep olacağından sağlıklı karar alma mekanizmasını da etkileyebilecektir.⁵

1990 tarihli Birleşmiş Milletler Kolluk Güçleri Görevlileri Tarafından Kuvvet ve Ateşli Silah Kullanılması Hakkında Temel İlkeler⁶ ve 1979 tarihli Birleşmiş Milletler Kolluk Kuvvetleri Davranış İlkeleri⁷ kapsamında belirlenen “kuvvet kullanımının zorunlu olması, son çare olması ve orantılı olması” ilkelerinin ölümcül robotlar tarafından yerine getirilemeyeceği ifade ediliyor. Bunun sonucu olarak, diğer temel hakların ön şartı olan yaşam hakkının ihmal edilmesi de söz konusu olacaktır. ⁸ Ayrıca kimi yazarlar, ölüm kalım kararını verme yetkisinin robotlara devredilmesinin tek başına insan onuruna zarar verebileceğini ve dolayısıyla temel hakların bütününü ihlal edeceğini söylüyor. ⁹

Dronlar hakkındaki çekinceli görüşlerin yanında, sistemlere yerleştirilecek sensörlerin operatörün alacağı kararla alakalı, örneğin olası hedefin kimliği, niyeti, geçmişi, o andaki yeri ve aktiviteleri ile ilgili bilgileri verebileceğini ve bunun da savaşın etik niteliğini artırabileceğini ileri süren yazarlar da mevcut.¹⁰ Ronald Arkin’e göre robotun ateş etmeden önce geçmesi gereken iki aşamalı bir kontrol prosedürü olmalıdır. İlk olarak robot, bir saldırının uluslararası insancıl hukuk ve silahlı çatışma  ilkelerine aykırı olup olmadığını değerlendirecek, aykırılık yoksa ve saldırı operasyonel emirler çerçevesinde gerekliyse ikinci adıma geçebilecek. ¹¹

Sonuç olarak, konuya dair farklı görüşler bulunmakta olup, başta insan ölümlerini azaltacağı olumlu bir etki olarak düşünülebilir; ancak doğacak zararlarda sorumluluk ile ilgili belirsizlik olmasından dolayı konuya daha mesafeli yaklaşılmalı ve hukuksal düzenlemeler yapılmadan robotların savaş alanlarındaki sayıları artırılmamalıdır.

Selin

(Yazı genelinde ayrıca “Robotlar, Yapay Zeka ve Hukuk” kitabından faydalanılmıştır.)

Alıntı için :